شناسایی تکنیک های مؤثر بر کاهش آب ورودی به مزرعه و بهره وری آب کشاورزی (در حوضه آبریز دریاچه ارومیه)

پروژه "همکاری در احيای درياچه‌ی اروميه از طریق مشاركت جوامع محلي در استقرار كشاورزي پايدار و حفاظت از تنوع زيستي" به‌عنوان يكی از فعالیت‌های طرح حفاظت از تالابهای ایران با همکاری فی مابین سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و وزارت جهاد کشاورزی و حمایت مالی کشور ژاپن تلاش نموده با ارتقای مسئولیت پذیری اجتماعی، توانمندسازی جوامع محلی، آموزش و مشارکت کشاورزان منطقه، تکنیک های کشاورزی پایدار را در سطح مزارع با هدف تأمین بخشی از حقآبه‌ی درياچه‌ی اروميه اجرا نماید. این طرح ضمن توجه به حفظ منافع و درآمد کشاورزان تلاش در کاهش آب مصرفی در سطح مزرعه و افزایش بهره‌وری آب از طریق تغییراتی در شیوه‌ی کشاورزی رایج نموده است. در خصوص تکنیک‌ها می توان به تغییر در روش¬های خاک‌ورزی، اصلاح ابعاد کرت آبیاری، استفاده از بذرهای بوجاری شده و استفاده از بذور با دوره ی رشد کوتاه تر و اصلاح رژیم کودی اشاره نمود. به منظور سنجش میزان اثربخشی تکنیک‌ها در مزارع انتخابی برای تعیین مناسب‌ترین تکنیک‌ها، مزارع پایلوت در شهرستان¬های ارومیه، سلماس، میاندوآب و مهاباد انتخاب شدند.
اثربخشی تکنیک‌ها با استفاده از شاخص‌های راندمان کاربرد آب (Ea)، عملکرد محصول (Yc)، بهره‌وری آب (WP) و کارایی مصرف آب (WUE) مورد بررسی قرار گرفت. در مزارع انتخابی تکنیک‌های آبیاری نشتی حلقوی و آبیاری با لوله های کم فشار منجر به کاهش قابل توجه مقدار آب مصرفی در باغات سیب کانون باراندوزچای شد. در مزارع گوجه فرنگی، کاشت به روش نشایی حداقل یک نوبت آبیاری را کاهش داده و باقی مزارع گوجه فرنگی نیز از طریق ارتقای مدیریت مزرعه و بهزراعی و همچنین رعایت توصیه های کارشناسان محلی و استفاده از روش آبیاری تیپ، آب کمتری بکار بردند.
عموم مزارع در قسمت انتهایی بسته و فاقد رواناب سطحی بودند. نفوذ عمقی آب در مزارع به دلیل مدیریت آبیاری زارعین و نوع بافت خاک متغیر بوده و بیشترین مقدار نفوذ عمقی در مراحل اولیه رشد اندازه‌گیری شد. بیشترین نفوذ عمقی به میزان 28 درصد در کشت جو اندازه‌گیری شد. در دو مزرعه با کشت جو و میزان آبیاری تقریباً یکسان، مشاهده شد مقدار نفوذ عمقی در مزرعه‌ای که بافت خاک آن در ناحیه ریشه سبک‌تر است، بیشتر می باشد. میزان نفوذ عمقی در مزارع گندم 24 تا 26 درصد مقدار آبیاری و بارش تعیین شد. در مقایسه‌ی کاهش میزان آب ورودی به مزارع، روند یکنواختی بین مزارع تیمار و شاهد مشاهده نگردید و به‌طور متوسط صفر تا 50 درصد کاهش مصرف آب ثبت گردید. در همین راستا مشاهده شد، تکنیک‌های اعمال‌شده در کلیه مزارع تیمار، منجر به افزایش عملکرد محصول نسبت به مزارع شاهد شده است. در بیشتر مزارع افزایش کارایی مصرف آب و بهره‌وری آب اندازه‌گیری شد که به اقدامات طرح و به‌کارگیری تکنیک های معرفی‌شده ارتباط داده می‌شود. تکنیک های موثر بر کاهش آب ورودی به مزرعه و بهره وری آب کشاورزی عبارت بودند از: کشت فارویی، ابعاد طول و عرض کرت، محلول‌پاشی با کود زیستی، وجین به‌موقع، رژیم کودی، خاک ورزی، تسطیح نسبی زمین، بقایای گیاهی سال قبل، کشت نشایی، تشتک گذاری در باغات، کشاورزی حفاظتی، نصب تله فرمونی.