تشریح اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست برای بهبود وضعیت تالاب‌های کشور
معاون محیط زیست دریایی و تالاب ها سازمان حفاظت محیط زیست، در خصوص چرایی بحران کنونی در تالاب‌های کشور با اشاره به این‌که تالاب‌ها شاخص ارزیابی مدیریت صحیح آب در یک کشور یا حوضه آبریز هستند، گفت: اگر تالاب‌ها وضعیت مناسبی داشته باشند یعنی مدیریت کلان آب در کشور به خوبی اتفاق می‌افتد.
احمد رضا لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی و تالاب ها سازمان حفاظت محیط زیست، در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، در خصوص چرایی بحران کنونی در تالاب‌های کشور با اشاره به این‌که تالاب‌ها شاخص ارزیابی مدیریت صحیح آب در یک کشور یا حوضه آبریز هستند، گفت: اگر تالاب‌ها وضعیت مناسبی داشته باشند یعنی مدیریت کلان آب در کشور به خوبی اتفاق می‌افتد.
او افزود: سطح و کیفیت تالاب‌های کشور ما از حدود ۲۰ تا ۲۵ سال گذشته روند نزولی داشته که نشان دهنده آن است که نتوانستیم مدیریت صحیحی در حوضه آبریز پیاده سازی کنیم و این باعث لطمه به تالاب‌ها شده است.
لاهیجان زاده در ادامه به وضعیت حال حاضر تالاب‌ها اشاره کرد و گفت: نزدیک به ۱۸ سال است که شاهد استمرار خشکسالی بوده‌ایم و قبل از سیل فروردین سال ۱۳۹۸ با صورت درصدهای مختلف، کاهش بارندگی داشتیم.
وی موضوع دیگر در بحرانی شدن وضعیت تالاب‌ها راتغییر اقلیم عنوان کرد و گفت: ما در ۵۰ سال گذشته نزدیک به ۵۵ میلیمتر کاهش نزولات بارش در کشور را تجربه کرده‌ایم. همچنین موضوع افزایش دما هم در این مدت مطرح بوده که تقریبا 4 دهم درجه به ازای هر ۱۰ سال است که همین مسئله موجب افزایش تبخیر آب در
تالاب‌ها شده است.
لاهیجان‌زاده ادامه داد: همچنین دستکاری‌های غیرعلمی و غیرکارشناسی در طبیعت را نمی توان نادیده گرفت و باید به صورت جدی به آن توجه کنیم یعنی بخشی از این مشکلات و معضلات امروز در تالاب‌ها ناشی از اتفاقات انسان ساخت در حوضه آبریز بوده است. در بخش گرد و غبار نیز مشکلاتی برای برخی استانها بوجود آمده که همه ناشی از فعالیت‌های انسانی در حوضه آبریز است که سبب تغییر اکوسیستم تالابی منطقه شده بود.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر این که باید به سمت سازگاری، مقابله یا مدیریت و اصلاح فعالیت‌های نابخردانه خودمان در چند دهه گذشته در حوضه‌های آبریز برویم، به موضوع سدسازی‌ها اشاره کرد و گفت: بعضی از این سدسازی‌ها حتی بیش از آورد رودخانه‌ها بوده است در مواردی توسعه کشاورزی به هر قیمتی صورت گرفته است. همچنین صنعت در بخش‌هایی که خارج از آمایش سرزمین و منطقه استقرار پیدا کرده بود . انتقال آب از سرشاخه‌ها و همه اینها اتفاقاتی بود که در خشک شدن و ایجاد آسیب‌های جدی برای تالاب‌ها موثر بوده‌اند .
وی گفت: ساختار قانونی برای حفاظت از تالاب‌ها مربوط به اوایل دهه ۵۰ می‌شد که بسیار کلی بود و قابلیت دفاع و اجرای کامل را نداشت. بنابراین با برداشتن قدم اول توسط مجلس یعنی تصویب لایحه دولت در سال ۱۳۹۶ که قانون بسیار محکم و مدونی بود باعث شد حمایت‌های اصولی و اجرایی در قانون مصوب را شاهد باشیم و بصورت جدی به بحث حق‌آبه‌ها که بسیار مهم بود پرداخته شد و در قانون گنجانده شد.
معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به بخشی مهم قانون مصوب 1396 اشاره کرد و گفت : این قانون بهر‌برداری و تخریب تالاب‌ها را ممنوع کرده است. وزارت نیرو را مکلف کرده است که حق‌آبه تالاب‌ها را تأمین کند و پرداخت خسارت را تعیین و قانونمند کرده است لذا با توجه به بحث حق آبه ها و تصویب آئین نامه تالاب ها در سال 1397 ، ما توانستیم حق آبه تالاب ها را به رسمیت بشناساییم یعنی در قانون و تا قبل از تصویب هیج ارگان و نهادی خصوصا وزارت نیرو که در واقع تامین کننده کمیت هاست برای تالاب ها هیچ حق و حقوقی قائل نبود و حتی در جدول منابع و مصارفش رسمیت نداشت و این حق آبه محیط زیست در برنامه 6 آمد و با قانونمند شدن حق آبه تالاب ها تحول عظیمی در احیا و حفاظت تالاب ها شکل گرفت.
در همین راستا تشکیل ستاد ملی هماهنگی و مدیریت تالاب ها به تصویب رسید که ریاست آن را معاون اول رئیس جمهوری به عهده دارد. تا کنون چندین جلسه تشکل شده و مصوبات خیلی خوبی داشته مانند تصویب طرح جامع احیا و نجات بخشی خلیج گرگان و تالاب میانکاله، طرح جامع احیای تالاب انزلی، طرح جامع احیای تالاب زریوار در استان کردستان و... داشته است.
محاسبه حق‌آبه تالاب‌ها
توسط دانشگاه‌ها
لاهیجان زاده در خصوص همکاری سازمان با دانشگاه‌ها و تعیین محاسبه حق‌آبه تالاب ها گفت: با کمک دانشگاه‌ها، حق‌آبه تمام تالاب‌ها تعیین و محاسبه شد چون طبق قانون، سازمان محیط زیست باید حق‌آبه را تعیین و به وزارت نیرو ابلاغ کند از این رو این محاسبه باید پشتوانه علمی داشته باشد. بنابراین بخش‌های قانونی تکمیل و ابلاغ شد و از اینجا به بعد وزارت نیرو مکلف است این حق‌آبه‌ها را متناسب با شرایط اقلیمی تامین کند. لازم به ذکر است که این حق‌آبه‌ها در سه سناریوی شرایط خشکسالی، نرمال، پرآبی تعریف شده بودند لذا با توجه به موارد گفته شده حق‌آبه‌ها جایگاه خود را در وزارت نیرو پیدا کرده است و این از اقدامات مهم سازمان به شمار می‌آید.
تهیه طرح جامع مدیریت تالاب ها
لاهیجان زاده به تهیه طرح جامع تالاب‌ها در این معاونت اشاره کرد و گفت: با اجرای این طرح تا کنون مطالعات 19 حوضه آبریز و تالابی تمام شده است و تمام برنامه‌های اجرایی تالاب‌ها مشخص شده‌اند و طرح مطالعاتی 15 تالاب نیز در شرف اتمام است. لذا مجموعا 34 تالاب را در حوضه آبریز و تالابی را پوشش قرار دادیم که اکثر تالاب‌های کشور را در بر می‌گیرد .
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌ها در ادامه با بیان اقدامات مهم معاونت در بخش اجرایی گفت: سازمان به موازات با بخش‌های زیربنایی و اصلاح قوانین سعی کرده در بخش اجرایی همقدم‌های خوبی را بردارد. لذا اقداماتی برای تالاب‌هایی که دچار بحران شده بودند را در اولویت قرار داده که می‌توان به تالاب هورالعظیم، تالاب شادگان، تالاب انزلی، تالاب میانکاله و تالاب گاوخونی و همچنین مجموعه تالاب‌های هامون در استان سیستان و بلوچستان اشاره کرد.
اقدامات مهم برای احیای تالاب هورالعظیم
وی در خصوص مشکل تالاب هورالعظیم گفت: از آنجا که وزارت نفت به دلیل مشترک بودن میدان نفتی با کشور همسایه اولویت برداشت از منابع زیر زمینی را در برنامه خود گنجانده بود، با مشکلات زیادی در حوزه محیط زیست مواجه شدیم. چند صد حلقه چاه حفاری شد و حوضچه های 3و4و5 جهت حفاری مسدود و خشکانده شده بود اما در سال 92 با تغییر رویکرد دولت و تغییر نگاه وزارت نفت و همکاری قوه قضائیه جهت احیای تالاب‌ها وارد کار شدیم و اولین اقدام باز کردن دریچه های مسدود شده بود که باعث شد آب مجددا وارد تالاب شود.
لاهیجان زاده ادامه داد: متأسفانه تالاب به دو دلیل صدمه دیده بود. یکی به دلیل احداث جاده‌های زیاد در دوران دوران جنگ تحمیلی بازمی‌گردد که این جاده‌ها هیچکدام زیرگذر نداشتند. جاده‌های وزارت نفت هم همین مشکلات را داشتند لذا اولین اقدام ما بازگشایی تمام کالورت و زیرگذرهای جاده‌ها در تالاب بود که مجموعا 39 پل جدید ساخته شد و نزدیک به 230 کالورت احداث یا لایروبی شد و که تبادل آبی در آنجا اتفاق بیفتد.
وی افزود: همچنین با لایروبی 13 نهری که وارد هورالعظیم می‌شد کمک شایانی به ورودی آب به داخل تالاب‌ها شد و نکته قابل تأمل این است که شاید بالای 2 تا 3 دهه بود که در این نهرها لایروبی انجام نشده بود و رسوبات زیادی در اتصال نهرها به تالاب شکل گرفته بود و بعد از اتمام لایروبی و هماهنگی که با سازمان آب و برق خوزستان جهت رها سازی آب شد ظرف 3 الی 4 سال نزدیک 75 تا ۸۰ درصد تالاب آبگیری حاصل شد و همچنین با سیلاب فروردین سال 98 این آبگیری به 97 درصد افزایش پیدا کرده بود و تقریبا همین میزان در بخش تالاب هورالعظیم عراقی آبگیری شد .
لاهیجان زاده در خصوص تالاب شادگان نیز گفت: طرح انتقال آب از کارون با اعتبار 10 تا 12 میلیارد تومان را در این تالاب پیاده سازی کردیم که در خرداد 98 به بهره برداری رسید. در این طرح 150 میلیون متر مکعب آب انتقال می‌یابد که تقریبا جنوب تالاب شادگان را نجات داد. همچنین ترمیم پل‌ها و جاده‌های آبادان با اعتبار 7 میلیارد تومان برای ممانعت خروج آب از تالاب هم به سرانجام رسید.از دیگر اقدامات انجام شده این طرح می توان به انتقال آب رودخانه کارون در طرح مقابل با گرد و غبار اشاره کرد که از طریق کانال 60 کیلومتری به قسمت شمالی تالاب در مجاور بزرگراه خلیج فارس محور اهواز به ماهشهر اجرا شد و سال های ۹۶تا۹۸ بخشی از آب تالاب تأمین شد و کماکان نیز ادامه دارد. سیلاب فروردین ۹۸هم تالاب را بالای ۹۷درصد آبگیری کرد.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌ها در خصوص تالاب هامون توضیحاتی ارائه داد و گفت: در تالاب هامون 60 کیلومتر لایروبی انجام گرفت که با این اقدام آب هیرمند و آب فراه رود به تالاب منتقل و سیلاب منطقه با سهولت به تالاب رسید. سال گذشته نزدیک به 150 هزار هکتار از مجموعه هامون ها آبگیری شد که کاهش چشمگیر گرد و غبارهای سیستان را بدنبال داشت.
وی افزود: در بسیاری از تالاب‌های کشور نظیر آذربایجان غربی و فارس و مرکزی و بوشهر و حتی گاوخونی اصفهان و بسیاری استانها عملیات لایروبی انجام شد اما تالاب گاو خونی در استان اصفهان تنها تالابی بود که درباره آن همکاری صورت نگرفت و حتی با وجود سیل سال 98 و پرآبی سد زاینده رود متاسفانه رهاسازی به سمت تالاب انجام نگرفت.
رونمایی از پروژه‌ها با حضور رئیس جمهوری
اهیجان زاده به طرح جامع احیای تالاب میانکاله و خلیج گرگان و تالاب انزلی اشاره کردو گفت : این طرح که به تصویب ستاد ملی تالاب‌ها رسیده و در دو فاز 5 و 7 ساله مراحل خود را آغاز کرده است. برای تالاب زریوار نیز طرح به تصویب رسیده و در سال اول اجرای آن هستیم.
وی در پایان به استفاده از فناوری سنجش از دور برای رصد و پایش تالاب‌های کشور و تعیین کاربری تالاب‌ها و تغییراتی که در تالاب‌ها به وجود می‌آید نیز اشاره کرد
و افزود: با استفاده از این فناوری در کنار تعیین کمیت و کیفیت تالاب‌ها توانسته‌ایم به فناوری عمق سنجی تالاب نیز دست پیدا کنیم و می توانیم از این طریق حجم آب داخل تالاب‌ها را نیز محاسبه و با دقت بسیار بالا اعلام کنیم. این فناوری در تعیین میزان حق آبه تالاب‌ها می‌تواند بسیار موثر باشد.
وی در پایان به اهمیت طرح احیای دریاچه ارومیه به عنوان یک اقدام بزرگ ملی عنوان کرد و گفت: به استحضار ملت ایران می‌رساند که انشاالله در روز دوشنبه چهارم مرداد ۱۴۰۰ طرح‌های حوزه محیط زیست دریایی و تالاب‌ها و پروژه‌های دریاچه ارومیه با حضور ریاست محترم جمهوری به صورت مجازی افتتاح خواهد شد.