هامون پوزک

هامون مجموعه تالابی وسیعی است که در شمال استان سیستان و بلوچستان موسوم به منطقه (دشت) سیستان قرار دارد. دشت سیستان (شامل 5 شهرستان زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز با مجموع جمعیت بیش از 400 هزار نفر) دارای وسعت حدود 15197 کیلومتر مربع(7)، ارتفاع متوسط 478 مترازسطح دریا ، ميانگين بلند مدت ميزان بارندگي 59 میلی‏متر و ميزان تبخيرساليانه ازسطح تشتك كلاس A ، برابر 4775 ميليمتر، دارای حدود 30 روز يخبندان، 9 ماه خشك، ميزان حداكثر رطوبت نسبي دربهمن ماه 75 درصد، حداقل آن درشهريور13 درصد و ميانگين درجه حرارت ساليانه 8/21 درجه سانتيگراد می‏باشد(6). اقليم منطقه گرم و خشك بوده و وزش بادهاي مداوم خاصه باد 120 روزه كه از نيمه ارديبهشت تا نيمه هاي شهريور ادامه دارد ازاختصاصات اقليمي منطقه است . اين بادها که جهت غالب شمال تا شمال غربي دارند و سرعت آن حتي بيش از140 كيلومتر در ساعت نيز ميرسد باعث شده تا منطقه سیستان در ادبیات علمی جهان در زمره مناطق با بیشترین فرسایش بادی به شمار آید. ميزان دام منطقه قبل از خشکسالی‏های دو دهه اخیر حدود 9/1 میلیون واحد دامی، سطح جنگلها 61000 هكتار ، مراتع 525035 هكتار، اراضي كشاورزي حدود 130 هزارهكتار و اراضی ماسه زارحدود 50 هزارهكتار بوده است(5).
تالاب هامون در محدوده 60 درجه و 39 دقیقه تا  61 درجه و 35 دقیقه طول شرقی و 31 درجه و 15 دقیقه تا 31 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی واقع بوده و مشتمل بر دریاچه، برکه ها و باتلاق‌هایی است که سطح آن مرتباً در حال نوسان و تغییر می‏باشد. وسعت هامون در شرایط حداکثر آبگیری حدود 5700 کیلومتر مربع می‏باشد که از این مقدار 3820 کیلومتر مربع متعلق به ایران است(1). دامنه عمقی هامون بین 1 تا 7 متر می‏باشد. هامون دریاچه¬های کم و بیش دائمی داشته و دارای آب شیرین است. در منطقه سیستان، سه هامون به نامهای پوزک، صابری و هیرمند قرار دارد. این هامونها به طور مجزا از منابع آبی جداگانه تغذیه می¬شوند ولی در موقع حداکثر آبگیری به هم می‏پیوندند.
 هامون پوزک که سابقا سواران نیز نامیده می‏شد(6)، از طریق شاخه پریان رود هیرمند، رود خاش و خوسپاس تغذیه می¬شود(7). هامون پوزک با ارتفاع 5/476 متر از سطح دریا در موقعیت جغرافیایی طول (61 درجه و 50 دقیقه) و عرض (31 درجه و 45 دقیقه) واقع است و وسعتی حدود 1484 کیلومتر مربع داردکه بیشترین بخش این تالاب در استان نیمروز افغانستان و حدود 330 کیلومتر مربع آن نیزدر ایران قرار گرفته است(6).
 هامون صابری با ارتفاع حدود 475 متر از سطح دریا در موقعیت جغرافیایی طول (61 درجه و 35 دقیقه) و عرض (31 درجه و 15 دقیقه) قراردارد و مساحت قسمت اصلی آن حدود 1029 کیلومتر مربع می باشد. در شمال غربی دشت سیستان بین قسمتی از خاک ایران و افغانستان واقع شده و نسبت به هامون پوزک بزرگتر است. هامون صابری از طریق رودخانه های فراه و هاروت و همچنین از سرریز هامون پوزک تغذیه می شود. قسمت جنوبی هامون صابری که در ایران واقع است، از عمق بیشتری برخوردار است(6).
 هامون هیرمند در غرب دشت سیستان در ارتفاع 470 متر از سطح دریای آزاد با مساحت 411 کیلومتر مربع در موقعیت جغرافیایی طول (61 درجه و 27 دقیقه) و عرض (30 درجه و 50 دقیقه) واقع شده و از طریق رود سیستان و رودخانه‌های شور و همچنین هامون صابری تغذیه می‌شود. جریانات سطحی و ناچیزی هم از شرق، شمال و غرب وارد هیرمند می‌شود. تنها نقطه مرتفع دشت سیستان کوه خواجه است که با ارتفاع 609 متر از سطح دریای آزاد (100 متر از سطح زمین) در هامون هیرمند قرار دارد(6).